Bystrze, cofki i mielizny

Biorąc udział w spływie kajakowym, bez wątpienia napotkamy na swojej drodze różne zjawiska, charakterystyczne dla górskich rzek. Mogą to być zarówno popularne bystrze, cofka, a czasem także mielizny o różnej wielkości i charakterze. Jak sobie z nimi radzić i na czym one polegają?

Bystrze – czym jest, gdzie występuje i w jaki sposób powstaje?

Bystrze jest jednym z najczęstszych terminów stosowanych w kajakarstwie górskim. Jest też tym, na co tak naprawdę czekają wszyscy uprawiający ten sport. Nazwa odnosi się do miejsca na rzece, w którym prąd ulega przyspieszeniu, tworząc w ten sposób języki i fale. Ich powstanie może być rezultatem dwóch sytuacji:

• raptownego obniżenia się dna na danym odcinku rzecznym,
• nagłego zwężenia koryta rzecznego

W pierwszym przypadku, dochodzi do powstania załomu w dnie, w drugim zaś – znacznego wzrostu ciśnienia wody. Obie sytuacje prowadzą bezpośrednio do powstania bystrzy.

Bystrza mogą mieć różną długość: od zaledwie kilku metrów do nawet kilometra. Dla niektórych, ich obecność na rzece świadczy o co najmniej drugim stopniu trudności szlaku kajakowego w skali WW. Jeśli występują w dużych odstępach od siebie – mamy do czynienia z rzeką o niskim poziomie trudności. Zdarza się jednak, że na szlaku jest ich wiele lub są wyjątkowo długie – wówczas pokonywana trasa uważana jest za wymagającą dla początkujących kajakarzy górskich.

Techniki pokonywania bystrza

Prawdą jest, że nieumiejętne pokonywanie bystrzy może skutkować nieprzyjemną wywrotką. Stawiając pierwsze kroki w kajakarstwie górskim, warto pamiętać o dwóch istotnych zasadach, mogących ułatwić pokonanie bystrza:

- warto ustawić kajak dziobem w dół rzeki, i starać się nie przyjmować pozycji bocznej względem płynącej wody. W przeciwnym wypadku, znacząco wzrasta ryzyko wywrócenia kajaka;

- w miarę możliwości, nie należy przerywać wiosłowania, ponieważ czynność ta pozawala na utrzymanie stałego kursu i sterowności względem nurtu. Dodatkowo rytm wiosłowania warto dostosować do rytmu występujących na bystrzu fal, łapiąc piórami ich wierzchołki

Jednocześnie, bystrze może stanowić doskonałe miejsce do wykonywania ćwiczeń, mających na celu poprawę techniki wiosłowania. Chodzi przede wszystkim o naukę właściwego wychodzenia kajakiem z cofki na nurt bystrza. Najlepsze efekty nauki, osiągniemy dzięki wielokrotnemu powtarzaniu sekwencji poszczególnych ruchów.

Cofka – skąd się bierze i gdzie się jej spodziewać?

Kolejnym ważnym terminem w słowniku kajakarzy górskich jest cofka. To miejsce na rzece pełni funkcję „parkingu” dla kajaków, ponieważ znajdująca się w nim woda albo prawie nie porusza się w ogóle, albo płynie w górę rzeki. Najczęstszymi miejscami powstawania cofek są okolice brzegu, miejsca bezpośrednio za bystrzem, zakola rzek i obszary za dużymi przeszkodami.

Sposoby wpływania do cofki

Pierwszym krokiem prowadzącym do właściwego wpłynięcia do cofki jest zidentyfikowanie granicy pomiędzy głównym nurtem rzecznym i wodą tworzącą cofkę. Właściwe zlokalizowanie tzw. chyżki pozwoli na płynne i bezpieczne wejście do cofki i zatrzymanie kajaka.

Podczas wchodzenia do cofki, znaczenie ma przede wszystkim obranie odpowiedniego kąta ustawienia kajaka względem nurtu. Manewrując tak, aby wynosił on około 45 stopni, a dziób kajaka był skierowany w stronę cofki, należy wiosłować z dużą siłą w stronę wybranego miejsca przystankowego. W chwili, kiedy 1/2 długości kokpitu będzie już w cofce, nadchodzi moment na wykonanie przechyłu .. czyli podniesienia burty od strony cofki  Wieńczą je pociągnięcia wiosła od strony, na której nastąpiło zatrzymanie.

Aby proces „parkowania” przebiegł pomyślnie, należy wejść w cofkę z odpowiednią prędkością oraz pamiętać o utrzymaniu właściwego kąta nachylenia i ustawienia dziobu względem niej. W przeciwnym wypadku, może dojść do wywrócenia kajaka lub minięcia miejsca, w którym zaplanowano postój.

Co zrobić w razie wywrotki w kajaku jednoosobowym?

W przypadku, kiedy podczas pokonywania bystrza dojdzie do wywrócenia kajaka, a jest on wyposażony w zabudowany kokpit i fartuch, należy pamiętać o najważniejszych zasadach. Choć sytuacja ta z reguły nie zagraża bezpośrednio życiu kajakarza, aby uniknąć ewentualnych obrażeń i nadmiernego stresu, warto postępować według następujących kroków:

1. Pozostając w kajaku należy schylić się tułowiem w stronę kokpitu i przyciągnąć do niego głowę. Sposób ten pozwoli uniknąć zderzenia twarzą z podwodnymi przeszkodami;
2. Następnie, warto zastosować metodę samoasekuracji nazywaną eskimoską.
3. Jeśli technika ta nie zadziała lub nie jest możliwe jej zastosowanie, można podjąć próbę odwrócenia kajaka, za punkt podparcia mając kajak partnera. Ponieważ bywa, że na przypłynięcie partnera trzeba poczekać, może okazać się, że kajakarzowi brakuje powietrza. W takiej sytuacji nie pozostaje nic innego, jak ewakuować się z kajaka. Jest tzw. „kabina”, czyli opuszczenie kokpitu i wynurzenie się poza kajakiem;
4. Następnie zaleca się przyjęcie postawy pasywnej bezpiecznej, czyli położenie się na plecach, z nogami w dół. Uchroni nas ona przed ewentualnymi przeszkodami i pomoże bezpiecznie przejść przez bystrze. Dobrą praktyka jest oczywiście jednoczesne trzymanie sprzętu.
5. W przypadku, gdy woda staje się spokojna, warto przejść do pozycji aktywnej i, za pomocą kraulowych ruchów, przedostawać się nieco pod prąd, w kierunku brzegu. Zalecane jest wówczas pozostawienie nóg w ustawieniu w dół rzeki, przy jednoczesnym spoglądaniu w górę rzeki.

Zaklinowanie pontonu lub kajaka na łatwych rzekach górskich (WW I-III)

Poza konarami drzew i innymi przeszkodami naniesionymi przez prąd, na rzece często występują również mniejsze i większe skały. Niektóre z nich są widoczne, dzięki czemu można je w łatwy sposób ominąć, jednak inne pozostają schowane pod powierzchnią wody. Sztywne kajaki polietylenowe rzadko ulegają zatrzymaniu przez zalegające w nurcie skały, inaczej rzecz ma się z bardziej elastycznymi pontonami lub kanadyjkami i kajakami pneumatycznymi. W takie sytuacji, należy przede wszystkim zachować spokój, dzięki któremu ryzyko uszkodzenia sprzętu zostanie zminimalizowane, a załoga bezpiecznie opuści przeszkodę.

Można wyróżnić dwa rodzaje przeszkód skalnych, występującej na rzekach:

• powstającą z niewielkich, podwodnych skał niewidocznych gołym okiem
• stworzoną z licznych kamieni, które naniesione przez rzeczny prąd osiadły na płyciźnie
  
  

W zależności od rodzaju przeszkody, istnieją różne techniki jej pokonywania.

Techniki radzenia sobie z zaklinowaniem kajaka

Mając do czynienia ze skałami otoczonymi przez głęboką wodę, należy przede wszystkim odciążyć część kajaka, która utknęła. W tym celu, członkowie załogi powinni wspólnie udać się na dziób lub rufę, w ten sposób prowadząc do delikatnego uniesienia przeciwnego końca kajaka i jego uwolnienia. Jeżeli mieliznę, na której osiadł kajak, otacza płycizna, najprostsza metoda umożliwiająca kontynuowanie spływu będzie polegała na opuszczeniu kokpitu przez co najmniej jednego kajakarza i przeciągnięciu sprzętu lub przepchnięciu go w stronę głębszej wody.

Znajdujące się w rzece skały z reguły nie stanowią poważnego zagrożenia dla kajakarzy, wartki nurt pozbawił je bowiem ostrych krawędzi. Właśnie dlatego, znając właściwe techniki opuszczania mielizny, nie należy nadmiernie obawiać się tej rzecznej przeszkody.

Znajomość utrudnień, jakie mogą czekać na rzece oraz technik ich pokonywania w znaczący sposób podniesie komfort spływania załogi, oraz sprawi, że stanie się ono znacznie bezpieczniejsze. Przed wyruszeniem na szlak, warto poświęcić czas na zapoznanie się z podstawowymi informacjami i na bieżąco wykorzystywać tę wiedzę na rzece.